Praktijk Ardeur

Deze maand geeft psychosociaal therapeut Jolanda Linschoten van praktijk Ardeur uit Amersfoort haar visie op de ontwikkeling van kinderen. Daarnaast geeft zij ons een ‘kijkje’ op haar werkzaamheden als therapeut in haar praktijk Ardeur.

Wie is Jolanda Linschoten?

Ik ben Kinder-/Jeugd- en Gezinscoach, Lifecoach en psychosociaal therapeut. Ik ben werkzaam geweest bij Slachtofferhulp Nederland, waar ik zowel kinderen als volwassenen ondersteunde en begeleidde na een traumatische ervaring.
Daarnaast begeleid ik kinderen en volwassenen vanuit mijn eigen praktijk. Enige jaren terug, ben ik mij met name gaan richten op de begeleiding en ondersteuning van slachtoffers van seksueel misbruik en incest. Mijn ervaring is dat er te weinig specialistische begeleiding is op dit specifieke gebied.

Wat is praktijk Ardeur?

Ardeur is de praktijk voor begeleiding, ondersteuning en coaching van volwassenen en kinderen die het slachtoffer zijn (geweest) van seksueel misbruik en incest. Ook kinderen en volwassenen die gehinderd worden door faalangst kunnen bij Ardeur terecht. Doordat ik werkzaam ben als zelfstandige, ben ik niet gebonden aan protocollen die vaak bij instellingen/organisaties gehandhaafd moeten worden. Hierdoor kan de wachttijd tot een minimum beperkt worden. Des te eerder de cliënt haar/zijn verhaal kwijt kan, des te groter de kans op een goede verwerking. Daarnaast krijgt de cliënt ruim de tijd om haar/zijn verhaal te vertellen, een consult bij adolescenten en volwassenen bedraagt gemiddeld 1 ½ uur. Bij jonge kinderen is dit korter.

Het Franse woord ‘Ardeur’ staat ondermeer voor: Toewijding, Bezieling, Daadkracht, Zorgzaamheid en Trouw. Dit is wat ik uitdraag en waar ik voor sta. Daarnaast is commitment, het bieden van een veilige plek waarin je mag zijn wie je bent en waar anonimiteit gewaarborgd is, het draagvlak van mijn praktijk.

Wat kan Ardeur allemaal bieden en wie kunnen bij jou terecht?

Ik maak gebruik van verschillende methodieken, afhankelijk van de hulpvraag, persoon en leeftijd. Volwassenen krijgen een andere vorm van begeleiding aangeboden dan kinderen. Verschillende vormen van gesprekstechnieken zijn het uitgangspunt, maar altijd in combinatie met ‘lichaamswerk’.

Lichaamswerk is een vorm van therapie waarbij je leert luisteren naar de signalen van je lichaam en deze gaat herkennen. Verwerken van een trauma doe je niet alleen met je hoofd, het lichaam heeft ook het trauma ervaren en dit opgeslagen. Als we als voorbeeld nemen hoe vaak we over onze grenzen gaan wanneer ons lichaam aangeeft dat het moe is, maar ons hoofd zegt ‘nog even doorzetten, doorgaan, het werk moet af’. Het lichaam voelt dus haarfijn aan als er iets mis is, het reageert vaak eerder dan het hoofd.

Ook creatieve therapie wordt regelmatig bij volwassenen toegepast. Met name als zij moeite hebben met het vertellen wat hen is overkomen of als zij moeite hebben met het helder krijgen van hun emotie/herinnering. Bij kinderen wordt veel gebruik gemaakt van creatieve therapie, zoals bewegen, schilderen, tekenen, spel en contact met de natuur. Een kind dat op zijn gemak is en zich veilig voelt, zal eerder praten over wat er speelt en wat hem bezig houdt. De oplossing komt vanuit het kind zelf, met als resultaat vertrouwen in zichzelf en eigen kunnen, wat een belangrijke bijdrage levert aan het vergroten van de eigenwaarde en zelfvertrouwen. De basis voor een gelukkig en volwaardig bestaan. Bij jonge kinderen worden de ouders altijd betrokken bij de begeleiding. Het komt voor dat het kind niet, of slechts éénmalig in de praktijk komt, maar de begeleiding gaat via de ouders/verzorgers. Zij spelen immers een grote rol in de ondersteuning van het kind. Zij zijn tenslotte de belangrijkste personen in het (jonge) leven van hun kind.

Waarmee onderscheidt Ardeur zich?

Doordat ik mij met name toeleg op seksueel misbruik/incest en alles wat hiermee samenhangt, kan ik altijd begeleiding op maat bieden. Er wordt ruim tijd voor de cliënt uitgetrokken, het gesprek is leidend, niet de klok. De ondersteuning stopt dan ook niet na de afronding van het begeleidingstraject. Ik houd nog een tijdje de ‘vinger aan de pols’ door het hebben van regelmatig telefonisch contact om samen te kijken hoe het gaat. Bij de begeleiding van jonge kinderen heb ik in dit geval meestal contact met de ouders.
De nieuw verkregen inzichten, aangereikte handvatten en verandering in patronen en gedrag, hebben immers de tijd nodig om ‘eigen’ te worden en te integreren in het systeem van ouder, kind en het gezin. Een extra steuntje in de rug kan dan heel fijn zijn.

Er zijn weinig hulpverleners die gespecialiseerd zijn in het begeleiden van slachtoffers van incest en seksueel misbruik. Het vraagt een specifieke vorm van begeleiding, er zijn zoveel facetten die hierin een rol spelen. Om tot een goede verwerking te komen, mag er niets over het hoofd gezien worden. De problematiek is vaak complex, het is dan ook belangrijk dat de therapeut/coach over de kennis en ervaring beschikt die specifiek gericht is op seksueel misbruik. Omdat ik beschik over zowel de kennis als de ervaring, kan ik mij heel goed verplaatsen in – en aansluiten bij – het slachtoffer. Seksueel misbruik staat nooit op zich, het is altijd een onderdeel van een groter geheel. Zo kunnen ondermeer verwaarlozing, lichamelijke en geestelijke mishandeling, een onveilige leefsituatie, constante dreiging, een grote rol hebben gehad in het geheel.

Je noemt seksueel misbruik en incest apart, wat is het verschil?

Als de pleger/dader b.v. een buurman/kennis/iemand van de sportclub, dus GEEN familie is, spreken we van seksueel misbruik. Onder seksueel misbruik verstaan we alle lichamelijke handelingen die tegen de wil van het slachtoffer zijn. Bijvoorbeeld aanraken, strelen, zoenen, (laten) betasten en uitkleden. Ook verkrachting valt hieronder.

We spreken van incest als het seksueel misbruik binnen de familie plaatsvindt. Het begrip familie kan breed genomen worden. Niet alleen bloedverwanten zoals ouders, broer, zus, opa, oma, oom, tante, maar ook stiefvader/stiefmoeder vallen onder familie.

Wat is jouw visie op de ontwikkeling van kinderen?

Elk kind heeft de natuurlijke drang, gang en behoefte om te leren en zich te ontwikkelen. Hierin spelen aanleg, temperament en de omgeving een belangrijke rol. Respect voor de eigenheid van het kind en het bieden van een veilige, liefdevolle en stimulerende omgeving is van groot belang, zodat het kind met vertrouwen de wereld kan ontdekken en onderzoeken. Ieder kind heeft de veiligheid van kaders nodig om zich van hieruit te kunnen ontwikkelen om zo de eerste stappen te kunnen zetten in de wereld om hem heen. Opvoeden is met een open en nieuwsgierige houding kijken en luisteren naar wat het kind beweegt en bezighoudt.

Wat is de invloed van seksueel geweld op de ontwikkeling van kinderen?

Seksueel misbruik kan een grote invloed hebben op de ontwikkeling, en het leven van het kind. Waarbij er gradaties zijn in de aard en ernst van het misbruik (zie hierna). Uiteraard is misbruik per definitie zeer ernstig, onder welke gradatie men het ook schaart.

Volgens verschillende onderzoeken vertonen 21% tot 49% van alle kinderen met misbruikervaring geen opmerkelijk gedrag kort na het bekend worden van het misbruik. De gevolgen openbaren zich vaak pas jaren later. Er kan zelfs volledige dissociatie zijn ten aanzien van het misbruik. Het slachtoffer heeft het dan zo verdrongen dat het zich het misbruik niet meer herinnert. In ernstige gevallen kan het leiden tot een splitsing van meerdere persoonlijkheden.

Door een impuls of trigger van buitenaf, of als men in rustiger vaarwater komt, kan het misbruik in flarden of volle hevigheid naar boven komen. Zoek dan hulp, blijf er niet mee lopen!

Uit andere onderzoeken is gebleken dat niet alle seksueel misbruikte kinderen daar in een later leven een trauma aan overhouden. Ieder mens gaat anders om met nare, pijnlijke of gruwelijke ervaringen. Belangrijk is dat het afhangt van de aard en de duur van het misbruik en van de eerste reacties bij het bekend worden.

Ontkenning en bagatellisering van het misbruik door een vertrouwenspersoon of anderen uit de naaste omgeving kunnen veel schade aanrichten. Ook de tijd die verstrijkt voordat een slachtoffer gaat praten is van belang. Helaas treed een slachtoffer er vaak pas op volwassen leeftijd mee naar buiten, met name als het misbruik binnen de familie heeft plaats gevonden. De gevolgen van seksuele kindermishandeling wordt wel vergeleken met de gevolgen van een verblijf in een concentratiekamp.

De gradaties van seksueel misbruik beknopt samengevat:

• Licht: een eenmalig incident van relatief ‘onschuldig’ karakter; betasting onder of boven de kleding van de geslachtsdelen van het kind zonder dwang maar het kind ervaart dit als naar.
• Matig: één of meermalige betasting van de geslachtsdelen van het kind onder de kleding, en/of masturbatie in het bijzijn van het kind. Er is een geringe afhankelijkheid van het kind naar de dader. Hierbij te denken aan bijvoorbeeld een jeugdleider van de club, etc. Er is geen lichamelijke dwang, maar het kind wordt wel gevraagd om het geheim te houden. Het kind wordt psychisch onder druk gezet. Bij deze kinderen is hun basisgevoel van veiligheid aangetast. Ze zullen uit angst situaties uit de weg gaan die lijken op de misbruiksituaties. Zoals bijvoorbeeld, niet aangeraakt willen worden, niet om willen kleden bij gym, sport, etc. Deze kinderen worden vaak somber en kunnen zich sociaal trager ontwikkelen.
• Ernstig en zeer ernstig: het misbruik duurt langer dan één jaar. Er is sprake van wederzijdse masturbatie en/of (poging tot) penetratie. Dit gaat altijd gepaard met psychische manipulatie en/of lichamelijke dwang. Bij zeer ernstig misbruik is er sprake van meermalig en langdurig seksueel misbruik (penetratie), waarbij het kind afhankelijk is van de dader (lichamelijk geweld/chantage).

Deze kinderen hebben vaak lichamelijk letsel en andere lichamelijke klachten. Ook kunnen zij seksueel gedrag vertonen dat niet bij hun leeftijd past.
Meisjes klappen dicht, worden depressief, bang, apathisch en verliezen het vertrouwen in iedereen, waaronder zichzelf. Zij voelen zich schuldig en vinden zichzelf vies en slecht.
Misbruikte jongens uiten zich vaak door agressief, brutaal en overactief gedrag te vertonen.

Kinderen die zeer ernstig misbruikt zijn, hebben naast al deze klachten, vaak last van een psychisch trauma. Door de vele en langdurige bedreigende ervaringen kunnen zij last hebben van paniekaanvallen, nachtmerries en slaapproblemen en problemen met lichaamsbeleving. Daarnaast kunnen zij ook persoonlijkheidsproblemen en problemen met het geheugen hebben ontwikkeld. Om de pijnlijke herinneringen te vergeten, zijn slachtoffers veelal verslavingsgevoelig. Vrouwelijke slachtoffers kunnen doordat zij een negatief zelfbeeld hebben ontwikkeld, eetproblemen krijgen, zoals anorexia nervosa of boulimia nervosa. Ook automutilatie (zichzelf snijden) komt regelmatig voor.

Daders zetten het kind emotioneel onder druk, dwingen het of weten door hun overwicht, of omdat het kind van hen afhankelijk is, te bereiken dat het kind zich niet aan de seksuele handelingen/toenadering kan onttrekken. Het kind moet iets doen tegen zijn wil. Is geen baas over eigen lichaam. Wordt verraden in zijn/haar vertrouwen en wordt met recht geraakt in zijn/haar ziel.

Daarnaast is er altijd de (be-)dreiging die gepaard gaat met het misbruik: “Het is ons geheimpje, niet verklappen, ik ben toch lief voor je?” Als je het vertelt dan gebeurt er…… ,” Of; “Niemand zal je geloven, ze denken dat je liegt”. Kortom, de veilige basis die zo belangrijk is voor het kind om zich te ontwikkelen tot een evenwichtig en gelukkig mens komt hiermee onder druk te staan. Het kind wordt letterlijk beroofd van zijn basisvertrouwen en veiligheidsgevoel. Er kunnen blijvende klachten ontstaan met o.m. hechting en het reguleren van emoties. Ook is het voor deze kinderen moeilijk om nog te durven vertrouwen op zichzelf en ieder ander. De juiste opvang en begeleiding is dan een absolute must. De ervaring kan helaas niet uitgewist worden, maar het kind kan door de juiste begeleiding leren om te gaan met het trauma en dit een plek te geven. Ook de ouders krijgen begeleiding binnen het traject en worden nauw betrokken bij de ondersteuning van hun kind. Bij hele jonge kinderen krijgen (vaak alleen) de ouders begeleiding. Uiteraard uitsluitend in de gevallen, wanneer het misbruik buiten het gezin heeft plaatsgevonden en van zeer kortdurende aard is geweest. Tevens worden de ouders handvatten aangereikt hoe zij hun kind kunnen ondersteunen.

Kinderen die ‘licht’ misbruik hebben ervaren vertonen meestal geen symptomen. Bij kinderen die ernstiger zijn misbruikt kan dit ook opgaan, mits deze kinderen over voldoende veerkracht beschikken om te herstellen. Ook de rol van de ouders (of de niet misbruikende ouder), is hier van cruciaal belang Het goed opvangen/ondersteunen en begeleiden van het kind kan de schade beperken.

Hoe vaak komt seksueel misbruik voor? cijfers…

Per jaar worden alleen al in Nederland zo’n 2.000 tot 2.500 gemelde zaken behandeld die te maken hebben met seksueel misbruik van kinderen. Hieronder wordt ook commerciële seksuele uitbuiting meegeteld. En dit zijn alleen nog maar de cijfers waarvan melding of aangifte is gedaan. Van heel veel gevallen wordt nooit melding gemaakt.

Bijna 40% van alle vrouwen heeft vóór hun zestiende levensjaar één of meer negatieve ervaringen met seksueel misbruik. Uit onderzoek (Nederland) is gebleken dat zo’n 15% van alle vrouwen vóór hun zestiende jaar te maken hebben gehad met incest. Van alle geregistreerde slachtoffers van seksueel misbruik is 33 procent jongen. Seksueel misbruik komt vooral voor bij kinderen tussen de acht en twaalf jaar. Maar zowel jongere als oudere kinderen zijn ook vaak het slachtoffer.

Wat kan een psychosociaal therapeut betekenen voor kinderen die slachtoffer zijn geworden van seksueel geweld ?

Bij jonge kinderen is het begeleiden van de ouder(s)/verzorger(s) een belangrijk onderdeel van de ondersteuning. Veel ouders hebben terecht allerlei vragen. Te vaak worden deze vragen door hen aan het kind zelf gesteld. Belangrijk is dat de ouders het kind niet moeten bestoken met vragen. Laat het initiatief bij het kind, hoe moeilijk dat misschien ook is. Het kind zal erover praten als het daar zelf aan toe is of de behoefte heeft. Bied veiligheid, begrip en heb geduld. Geef aan dat het kind geen enkele schuld treft, want hoe misplaatst het ook is, het kind voelt zich vaak schuldig en verantwoordelijk m.b.t. het misbruik. Als therapeut kan en zal ik de ouders en het kind ook in dit traject begeleiden.

Kunnen kinderen hier over praten, hoe moeilijk is dat?

Als het kind bij mij in de praktijk komt, is het ‘zwijgen’ inmiddels veelal doorbroken, het misbruik is naar buiten gekomen. Per kind kan het heel erg verschillen of het kan praten over wat hem/haar is aangedaan. Het ene kind is ‘blij’ dat het zwijgen eindelijk doorbroken is, er komt een stortvloed van woorden. Het andere kind is angstig, in zichzelf gekeerd, schaamt zich, het is moeilijk te vertellen over de nare ervaringen. Deze kinderen hebben tijd, ruimte en veiligheid nodig voordat ze je in vertrouwen durven nemen. Dat is één van hun trauma’s, ze zijn het vertrouwen kwijt, zowel in zichzelf, als de wereld om hen heen.

Heel veel geduld, het kind de tijd geven om je te leren kennen en het bieden van een veilige plek waar alles wat het kind vertelt goed is en mag, is een eerste voorwaarde. Als het kind ouder is, overleg ik samen met het kind welke informatie wel of niet gedeeld mag worden met de ouders. De privacy van het kind staat op nummer één. Voor een kind dat seksueel misbruikt is, is het belangrijk dat de hulpverlener, weet en aanvoelt waarmee het kind worstelt. Dit kan het kind helpen om over zijn/haar schaamte, schuldgevoel en angst heen te stappen. Als een kind zich begrepen voelt en er geen enkel oordeel is, kan dat enorm opluchten en helpen om over de nare ervaringen te vertellen.

Sommige kinderen hebben jaren moeten zwijgen en het vreselijke geheim alleen moeten dragen. Door activiteiten (tekenen, schilderen) te combineren met praten, wordt het voor een kind minder zwaar om zijn/haar verhaal te kunnen vertellen. Ik pas de activiteit aan bij de leeftijd en interesse van het kind. Daarnaast, het kind bepaalt het moment om over het trauma te praten. Er wordt onder geen beding dwang gebruikt, want dit kennen zij helaas maar al te goed.

Hoe lukt het om ooit zo’n traumatische gebeurtenis een plek te geven, kan dat überhaupt wel?

Helaas kunnen we de ervaringen en trauma’s niet ‘uitwissen’. Het een plek geven kan gelukkig in vele gevallen, mits het goed verwerkt kan worden: Accepteren dat het ‘jou’ is overkomen. Acceptatie betekent veel meer dan het ‘accepteren’ dat het seksueel misbruik heeft plaatsgevonden. Als het seksueel misbruik al op jonge leeftijd heeft plaatsgevonden is er vaak een probleem met het aangeven van grenzen, ‘nee’ durven en kunnen zeggen. Deze kinderen moeten leren een eigen wil te ontwikkelen, voor zichzelf opkomen, het beschadigd zelfbeeld te herstellen om zo uit te kunnen groeien tot een volwaardig individu. Ook het beoefenen van een verdedigingssport kan bijdragen aan de weerbaarheid. En, zoals eerder gesteld, ondersteuning, begrip en aandacht van de ouders of verzorgers in combinatie met goede professionele begeleiding, kan veel bijdragen aan een goede verwerking.

Voel je als therapeut geen woede, hoe ga je hier zelf mee om?

Ook ik ben ouder, pleegouder en oma en voel mee met het kind en de ouder(s) / verzorger(s) en kan mij goed verplaatsen in de situatie waarin alle betrokkenen verkeren. Hoe menselijk ook, niemand is erbij gebaat als ik me zou laten leiden door woede of andere persoonlijke emoties. Dit zou ten koste gaan van de professionele hulp, houding, objectiviteit en mijn waarnemingsvermogen. Ik ben dan ook van mening dat iedere hulpverlener zijn of haar eigen ervaringen uitgewerkt moet hebben alvorens zij een ander op juiste en professionele wijze kunnen helpen/ondersteunen.

Wat is jouw werkwijze en wat kunnen de resultaten zijn?

Bij Seksueel misbruik, maar ook bij andere nare ervaringen is het gebruik van EMDR één van de gebruikte methodes. EMDR is de afkorting van Eye Movement Desensitization and Reprocessing, een methode om traumatische ervaringen te verwerken. Bij (jonge) kinderen ziet een EMDR-sessie er heel anders uit dan bij oudere kinderen en volwassenen. Er wordt ondermeer gebruik gemaakt van een tekening of verhaal (over de ervaring) die samen met het kind gemaakt wordt.

De EMDR-sessie zelf bedraagt hooguit tien tot vijftien minuten. Het kind zit hierbij meestal bij een ouder op schoot. Dit betreft jonge kinderen. Soms kan één sessie al leiden tot het gewenste resultaat. Let wel, dit laatste gaat alleen op bij misbruik (buiten de familie), dat van kortdurende aard is geweest en de ‘lichte’ vorm betreft.

Verder is luisteren een belangrijk onderdeel van de begeleiding, niet alleen naar wat het kind wel vertelt, maar met name wat het niet verteld. Door ondermeer schaamte en schuldgevoel kan een kind veel verzwijgen. Als het kind gaat ervaren dat het veilig is en begrepen wordt, zal het de schaamte en schuldgevoelens kunnen overwinnen en zich gaan durven uiten. Ik ben altijd eerlijk en open naar de cliënt, dat is immers de basis voor vertrouwen. Daarnaast is het geven van uitleg, ‘wat doet een trauma met je’, ‘waar loop je tegenaan’, ‘hoe ga je om met gevoelens van schuld, angst, schaamte, boosheid, verdriet, etc.’, van groot belang. Een ander belangrijk onderdeel van de begeleiding is het leren hoe en wanneer grenzen te stellen en nee durven zeggen. Veel kinderen die misbruikt zijn hebben helemaal geen grenzen, die zijn door de dader uitgewist, net zoals de eigenwaarde.

Een voorbeeld; Er kwamen ouders met hun kind van vier naar de praktijk dat onder de kleding betast was door een buurman. Het kind had aan één sessie voldoende en was al snel hierna weer bezig met de dagelijkse ‘kinderdingen’. De ouders hadden behoefte aan nog een vervolggesprek. We spraken vervolgens af nog enkele malen telefonisch contact te hebben, voor eventuele nazorg.

Welke kinderen komen bij jou in de praktijk?

Seksueel misbruik komt voor in alle milieus. Vaak zijn kinderen al ouder als ze bij mij komen. Bij de jonge kinderen die in de praktijk komen betreft het meestal ‘licht’ seksueel misbruik dat buiten de familie heeft plaatsgevonden. Als het zwaar seksueel misbruik of incest betreft, hebben de slachtoffers meestal al geruime tijd de volwassen leeftijd bereikt, als ze bij mij aankloppen. Helaas blijft mede doordat er vaak een afhankelijkheidspositie is (geweest) van het slachtoffer tot de dader, het misbruik nog lange tijd geheim. Ook spelen schaamte, schuldgevoelens, et cetera vaak mee, waardoor de drempel eerder te hoog was om hulp te zoeken.

Hoe komen kinderen bij jou terecht? Worden zij doorverwezen?

Sommige kinderen worden doorverwezen, andere kinderen worden door ouders aangemeld. Verder beschik ik over een breed netwerk van professionals en collega’s waarbij cliënten verwezen worden naar de juiste hulpverlener.

Tegen welke problematiek kunnen kinderen aanlopen die slachtoffer zijn geworden van seksueel misbruik?

• Veel kinderen hebben problemen met het aangeven van hun grenzen, het ‘nee’ durven zeggen.
• Kunnen depressief en/of teruggetrokken gedrag vertonen.
• Hebben een laag zelfbeeld, slaapproblemen, nachtmerries.
• Voelen zich schuldig aan het misbruik, last van schaamte, voelen zich vies.
• Hebben gevoel van onveiligheid, niet mee kunnen doen met bepaalde spelletjes met leeftijdgenoten, zoals bijvoorbeeld verstoppetje of tikkertje.
• Jongens kunnen agressief gedrag vertonen, veel ruzie zoeken, vechten.
• Eetstoornissen/automutilatie. Meestal betreft dit meisjes die in de pubertijd of ouder zijn.
• Seksueel gedrag dat niet bij de leeftijd van het kind past.

Dit zijn een aantal voorbeelden van klachten van kinderen die in mijn praktijk komen.
Hierbij moet aangetekend worden dat bovenstaande niet automatisch inhoud dat een kind met deze signalen/problematiek ook seksueel misbruikt is. Belangrijk is dan ook, deze eerst uit te kunnen sluiten. Er kunnen mogelijk andere oorzaken aan ten grond liggen.

Kan je een succesverhaal noemen uit jouw praktijk?

Het succes voor de cliënt is als hij/zij de draad weer kan oppakken en een volwaardig bestaan kan leiden.

Wat zijn de gouden tips om weerbaar te zijn voor seksueel geweld?

Ouders, geef voorlichting. Wees open en eerlijk over seks. Als uw kind vragen heeft omtrent dit onderwerp, geef duidelijke antwoorden. “Kinderen komen niet achter de boerenkool vandaan en worden ook niet gebracht door de ooievaar”.

Niemand mag aan het lichaam van het kind komen tegen zijn of haar wil! De schaamstreek is verboden terrein voor diegene(n) die niet tot de ouder/verzorger behoort.
Leg dit uit aan je kind. Leg ook uit dat misbruik NOOIT de schuld is van een kind maar ALTIJD van de volwassene/oudere.

Benoem de geslachtsdelen met bewoordingen zoals je zelf gewend bent piemel, plasser, etc. naar je kind. Mocht er iets gebeuren, dan kan een jong kind dit altijd benoemen.
Vertel je kind niets tegen zijn/haar wil hoeft te doen in relatie tot een ander (aanraken, toekijken etc.)

Kortom: Wees eerlijk, open en duidelijk. Start vroeg met het geven van (seksuele) voorlichting.
Kinderen moeten beschermd worden tegen alle vormen van (seksueel) misbruik. Goede voorlichting is daarbij een eerste vereiste.

Benieuwd naar wat ik voor je kan betekenen? Neem dan vrijblijvend contact met me op!