Mijn zoontje is 7 jaar en zit in groep 3. Hij pakt al vanaf jonge leeftijd zijn pen over van rechts naar links. Hij schrijft rechtshandig, maar als hij iets moet kleuren pakt hij zonder problemen z’n potlood over. Verder tennist en voetbalt hij met rechts. Mijn vraag is of dit een normale ontwikkeling is? Hij heeft met lezen ook problemen. Heeft dit misschien allemaal met elkaar te maken?
Om uw vraag duidelijk te kunnen beantwoorden zal ik kort iets uitleggen over de ontwikkeling van een kind en met name van het tekenen en schrijven. Daarna kom ik terug op uw vragen.
Lijn in ontwikkeling
De normale ontwikkeling heeft altijd variaties in volgorde en enigszins in de leeftijd waarop vaardigheden verworven worden. Maar er zit altijd een duidelijke lijn in omdat de ontwikkeling aan de volgorde van onze neurologische / hersen ontwikkeling gekoppeld is.
Schrijven, kleuren en tekenen
Schrijven en gericht kleuren en tekenen zijn moeilijke taken die echt verworven moet worden en ons niet zomaar komt ‘aanwaaien’. Vooral het schrijven is een cultureel gebonden vaardigheid. Motorische vaardigheden als kruipen of lopen behoren wel tot onze basisvaardigheden als mens. Voordat een kind kan gaan schrijven, moet het een aantal stappen in de ontwikkeling van zijn hersenen (de neurologische ontwikkeling) hebben gemaakt, die het schrijven – een senso-motorische en cognitieve vaardigheid – mogelijk maken.
Voorwaarden voor schrijven
- Goed ontwikkelde evenwicht reacties waardoor een kind makkelijk en goed op een stoel kan blijven zitten zodat de aandacht naar het schrijfwerk kan gaan.
- De aandacht goed kunnen richten zonder snel afgeleid te worden.
- De ogen moeten de handen kunnen volgen, ook over de lichaams middenlijn.
- De fijne motoriek moet voldoende ontwikkeld zijn om teken- en schrijfmateriaal te kunnen hanteren.
- De voorkeurshand moet duidelijk zijn. Je kan doorgaans maar met één hand goed vaardig leren tekenen en schrijven.
- De lateralisatie moet zich goed ontwikkeld hebben. Dat willen zeggen dat de handen beide hun eigen taak hebben bij 2-handig werken. Daarbij is de voorkeurshand ‘werkhand’ en de andere hand de ‘hulphand’. Taken die aan de andere kant van de lichaams middenlijn plaast moeten vinden, kunnen dan met de voorkeurshand uitgevoerd worden. Bijvoorbeeld schrijven of tekenen op een blad waarbij een deel van de pagina zich links van je midden bevindt. De ‘hulphand’ fixeert dan het papier op tafel.
- Het lichaams idee, het besef van richtingen en begrippen als groot/klein, voor/achter, links/rechts e.d. moet goed ontwikkeld en intern gevoeld worden om figuren en later letters te begrijpen, onthouden én reproduceren. Zo wordt het ervaren van bewegingen met je lichaam een voorwaarde om te kunnen leren lezen en schrijven.
Goed aan tafel zitten
Het zal meteen duidelijk zijn, als er een hapering in de ontwikkeling is, wordt het een stuk moeilijker om goed aan tafel te blijven zitten, een pen of potlood te hanteren en uiteindelijk te leren schrijven of goed gestuurd te kleuren en tekenen zonder dat het lichaam zich in allerlei bochten moet wringen. In het kleuteronderwijs wordt daarom veel aandacht besteedt aan deze voorwaarden. En het ene kind is eerder ‘schrijfrijp’ dan het andere.
Verstoringen ontwikkeling
In dit ontwikkelingsproces van de hersenen – als aanstuurder – en het lichaam – als uitvoerend orgaan – vinden regelmatig verstoringen plaats die de ontwikkeling belemmeren. Daardoor komt zoiets moeilijks als leren schrijven al snel in de klem. Een bekende ‘verstoring’ is gelegen in het nog actief zijn van reflexen die al verdwenen zouden moeten zijn of al omgezet hadden moeten zijn naar meer volwassen reflexen. Het effect van deze nog actieve reflexen komt vaak pas naar voren als er meer preciesie werk van een kind gevraagd wordt zoals wanneer het naar school gaat.
ATNR reflex
In het geval van uw kind denk ik aan een reflex – de Asymmetrisch Tonisch Nek Reflex, kortweg: de ATNR – die het soepel kruisen van de lichaamsmiddenlijn met de handen en ogen belemmert. Deze reflex begint al in de baarmoeder tijdens de zwangerschap rond de 4e/5e maand en verdwijnt ongeveer 6 maanden na de geboorte. Soms blijven reflexen echter actief, de oorzaken zijn soms duidelijk, soms ook niet. Het gevolg hiervan is dat deze reflexen de ontwikkeling van een kind kunnen verstoren. Daarbij kun je aan o.a. de motoriek van het kind zien welke reflexen er nog niet voldoende geremd zijn. Dit is ook goed te testen door een therapeut die daar verstand van heeft.
Overpakken pen
In het geval van de ATNR reflex zie je vaak het door u genoemde overpakken van een potlood en leesproblemen waarbij het goed volgen van de regel, bord lezen e.d. worden verstoord. Uw laatste vraag [heeft dit misschien met elkaar te maken?] kan ik dus met ‘ja’ beantwoorden. Het voert te ver om daar uitgebreid op in te gaan maar op deze site kunt u daar uitgebreide informatie over vinden.
Tweehandig
Dan denk ik nog aan een mogelijk ambidexter = ‘tweehandig’ zijn. Maar ik zou dit niet verwachten omdat uw zoon verder een duidelijke voorkeurshand en –voet heeft. Uw kind is nu 7 jaar. Op die leeftijd zou een kind een duidelijk ontwikkelde voorkeurshand voor het schrijven, knippen, eten e.d. ontwikkeld moeten hebben. Ook zou de ‘lateralisatie’ nu voldoende ontwikkeld moeten zijn. Aangezien u aangeeft dat hij verder voorkeur heeft voor het gebruiken van de rechter hand en – voet, kun je aannemen dat hij wat betreft voorkeurshand en –voet een duidelijke ‘keuze’ heeft gemaakt. Dat is prima. De lateralisatie heeft zich echter nog niet goed kunnen ontwikkelen want u ziet hem nog overpakken. Dus de handen nemen om beurten de functie ‘werkhand’ voor hun rekening.
Het moment van overpakken is wel interessant. U zou hem nog eens kunnen observeren met het volgende in gedachte:
- Pakt hij naar de linker hand over omdat hij dan aan de linker kant van het papier gaat kleuren?
- En doet hij datzelfde naar de andere kant.
- Gaat hij bij het tekenen vaak gedraaid zitten?
- Buigt hij zijn arm helemaal om het papier heen om aan de andere kant te tekenen?
Scheef of gedraaid aan tafel
Kinderen die nog moeite hebben om met hun handen de middenlijn van hun lichaam te kruisen zitten vaak scheef of gedraaid aan hun tafel te werken. In zo’n gedraaide of scheve zithouding kun je namelijk met je ene hand ook de andere kant van je tafel, tekening of schrijfwerk bereiken. Bij het kleuren zie je kinderen dan veelvuldig draaien óf overpakken naar de andere hand. Ook wordt het papier veel gedraaid. Met schrijven gebeurt dat ook maar niet zo vaak. Daaom gaan deze kinderen vaak scheef zitten of met de romp opzij geschoven zodat ze hun lichaams middenlijn niet hoeven te kruisen maar tóch aan de linker kant (bij rechtshandige kinderen) van hun schrift kunnen schrijven. Een prachtige truc om de motorische problemen te omzeilen maar het is wel een duidelijk teken van onvermogen om de lichaams middenlijn te kruisen. En omdat het tot scheef of gedraaid zitten leidt en méér problemen genereert dan alleen het scheef zitten, is het heel belangrijk er in een vroeg stadium iets aan te doen.
Kinderoefentherapeut
Ik raad u dan ook aan de hulp in te roepen van een kinderoefentherapeut of kinderfysiotherapeut die hem hierbij kan helpen. De nog actieve reflexen kunnen met speciale oefeningen alsnog gedempt worden zodat deze zijn ontwikkeling niet meer verstoren. Vraag vooraf of de therapeut ervaring hiermee heeft.
Ik wens jullie veel succes!